HamburgoOrt (im Register)RatisbonamOrt (im Register) die 11. Martii 1665Im Text erwähntes Datum: 11.03.1665 (nach Gregorianischem Kalender); im Text verwendeter Kalender: unbekannt.Editorische Streichung
Quod circa Heveliana consentiamus ambo, quodque vir ille in arte sua excellentissimus tantum precibus nostris dederit, ut nobis brevi ProdromumWerk (in der Bibliografie)CometographiaeWerk (in der Bibliografie) suae stiturum se esse promiserit, plurimum gaudeo. Commendare ei illustrissimam D.Abkürzungsauflösung: dominationem vestram non negligam, licet satis ei per se commendatum, et cui non, qui literarum et virtutum studia ac publica commoda curat amatque? Cometis ille et astris nullam efficaciamHimmelserscheinung (im Register), et in mentes humanas operationem, quod sciam, tribuit. Astrologicas praedictionesSachbegriff (im Register) eum parvi facere, in literis ejus ad me, sed et in libris editis pervideo. Meam quod attinet sententiam, vero simile mihi est, astra quidem agere per vim de caelo influentem in haec inferiora, sed non regere humanas voluntatesSachbegriff (im Register), atque ita nec cometas dominari mentibus hominum, vel esse signa, quae ut causa aliqua efficiens designent bona malaveHimmelserscheinung (im Register)Himmelserscheinung (im Register)Sachbegriff (im Register). Singulare quidpiam me hic allaturum spero, idque non tantum ad institutum bene quadrans, sed et verba Christi domini et servatoris nostri (quae illustrissima D.Abkürzungsauflösung: dominatio vestra, ut et illas posteriora et extrema tempora notantes apostolorum et aliorum sanctorum praedictiones allegavit) respiciens. Annotat FuncciusPerson (im Register) ex Palmerio, AlstediusPerson (im Register), RicciolusPerson (im Register) aliique scriptores, in historia ut aliarum rerum memorabilium, ita et cometarum anno Christi 594.Editorische Streichung vel, ut Carolus Sigonius putat, initio anni 595, apparuisse cometam. Hunc et prospera et tristia secuta esse, in historia legimus Prospera, quorum notabiliora tantum annotare placuit, haec fuere. GothiSachbegriff (im Register), qui a duobus amplius tunc seculis imperio Romano et orbi Christiano, quam graves felicitate armorum fuerint, nemo non novit, et Franci in mutua pacis foedera, sorore Childeberti Mediomatricum Mediomatrici – keltisches Volk,welches in der Gegend der heutigen Stadt Metz ansässig war. in Francia regis, regi Gothorum Reccando matrimoniali foedere juncta, iverunt.PriscusPerson (im Register) dux MauritiiPerson (im Register) imperatoris SclavinosSachbegriff (im Register), multis annis imperium vexantes, et ipsa quandoque Constantinopoleos maenia adequitantes, ThraciaOrt (im Register) ejecit, regemPerson (im Register) eorum a temulentia prius, quam ab hoste victum, trucidavit. Quod quidem anno 594.Editorische Streichung factum esse traditur. Mox anno sequenti idem dux victoriam prosequens, superato hoste et Istro, omnium Europae fluviorum maximo, ex regionibus SclavinorumSachbegriff (im Register) plurimam praedam caepit, eaque milites suos ditavit, potiore parte ad MauritiumPerson (im Register) imperatorem missa. Tum et trophaea victoriae trans Istrum, dispositis per commoda loca in hyberna copiis fixit, et rem ex voto peregit. Eodem 595 anno et ThassilloPerson (im Register) rex Bavarorum ab ChilpericoPerson (im Register) Francorum rege constitutus Sclavos Sorabos, qui nunc Bohemi sunt, vicit. AgilulphusPerson (im Register) rex LongobardorumSachbegriff (im Register) fraude sibi per Romanum exarchum erepta recuperavit. Mox cum ejus successore GallicanoPerson (im Register) (qui et CallinicusPerson (im Register)) pacem inivit. Secuta est et inter ChajanumPerson (im Register) sive Cacanum HunnorumSachbegriff (im Register) regem et AgilulphumPerson (im Register) pax: ac paulo post, anno scilicet 597.Editorische StreichungBritannorumSachbegriff (im Register) conversio. Tristia vero secuta sunt multa, teste AlstedioPerson (im Register), qui tamen nonnisi siccitatem, annonae caritatem, bellum LongobardorumSachbegriff (im Register) in ItaliaOrt (im Register), et agmina locustarum ibidem: RicciolusPerson (im Register) solam famem et siccitatem ponit. Adjiciemus nos plura, quae ex variis historicis et chronologis colligere potuimus notabiliora, quae tamen cum prioribus in contentionem venire non possunt. Nempe tunc AvaresSachbegriff (im Register)Venetiarum finesOrt (im Register) invaserunt, foro Julianum castrum igni deleverunt proditione captum, quae e vestigio in caput auctoris recidens, illud scitum: "Proditionem amo, proditorem odi" , exemplo confirmavit. Tunc etiam LongobardiSachbegriff (im Register) regiones imperatoris in ItaliaOrt (im Register) vastarunt: Mahometes vero, pestis illa orientis anno 597. natus est. Inter haec ingentes inter GregoriumPerson (im Register), illum sanctum et magnum episcopum Romanum et JoannemPerson (im Register) patriarcham Constantinopolitanum contentiones ortae sunt, postquam iste favore aulae et oleriEditorische Korrektur (mit hoher Sicherheit): cleri sibi addictionesEditorische Korrektur (mit niedriger Sicherheit): ad dictiones usus, titulum oecumenici patriarchae (quem ille omnibus modis detestatur, et tot epistolis ad imperatoremPerson (im Register), imperatricemPerson (im Register), patriarcham Alexandri[52]num et AntiochenumPerson (im Register), tum et ad hunc ipsum Constantinopolitanum aliosque scriptis rejicit et refellit) arroganter assumpsit. Et ad hunc quidem patriarchamPerson (im Register), quem novum nomen erroris arripuisse, nefandum elationis vocabulum, stultum, superbum, perversum, temerarium usurpasse in os dicit, inter alia praedicit instantia Antichristi tempora, et eadem Christi Domini quae illustrissima D.Abkürzungsauflösung: dominatio vestra adducit verba: "Secundum quod veritas praedixit: pestilentia et gladius per mundum saevit: gentes insurgunt in gentes: terrae concutitur orbis cum habitatoribus suis: terrae dehiscentes solvuntur: omnia quae praedicta sunt fiunt. Rex superbiae prope est, et quod dici nefas est, sacerdotum ei praeparatur exercitus: quia cervici militant elationis, qui positi fuerant, ut ducatum praeberent humilitatis." Atque ex his omnibus facile illustrissima D.Abkürzungsauflösung: dominatio vestra et quivis, qui seriem rerum considerare velit, videre ad oculum potest, cometam illum, qui in Ann.Abkürzungsauflösung: anno 593.Editorische Streichung refertur, non tantum haec tristia, sed et illa laeta (quanquam et ibi laetitiae et hic tristitiae mixtura rursum translucet) fuisse secuta. Et ne longe abeam, ponit Calvisius cometam in Ann.anno 599. qui forte idem erit cum illo, quem alii chronologi in Ann.anno 602. Funccius in 603. refert. Post hujus apparitionem sueta bonorum malorumque mixtura in historia cernitur. ChildebertusPerson (im Register)FrancorumSachbegriff (im Register) rex non sine successu bellum contra LongobardosSachbegriff (im Register) orditur. ChaianusPerson (im Register)DalmatiamOrt (im Register) invadit, diripit, mox praeda a PrisciPerson (im Register) illius militibus exuitur. GallicanusPerson (im Register) ille exarchus generumPerson (im Register) et filiamPerson (im Register) regis AgilulphiPerson (im Register) intercipit. Hinc inter RomanosSachbegriff (im Register) et LongobardosSachbegriff (im Register) bellum resumtum: quod imperatorPerson (im Register) cum ChaianoPerson (im Register) gerit non satis feliciter: ideo de pace cum eo agit. Res inter spem et metum relinquitur. Religio Christiana in AngliaOrt (im Register) crescit. Bellum cum ChaianoPerson (im Register) recrudescit. PriscusPerson (im Register) ille transit Danubium, hostium quartum delet, altera die 8000.Editorische Streichung tertia filios ChaianiPerson (im Register) in Danubio submergit, et ipsum ChaianumPerson (im Register) vincit. Arnulphus vero dux BeneventanusRomanosSachbegriff (im Register). Ingens fit in imperio mutatio, caeso MauritioPerson (im Register), qui 5.Editorische Streichung filios in suis oculis caesos adspiciens, nil nisi illud pium, "justus es Domine et rectum judicium tuum" (memor scilicet se magnam multitudinem captivorum ab ChaianoPerson (im Register) leve pretium, unius nummi pro singulis, postulante, non redemtorum, et ab eo occisorum, cum servare eam potuisset, trucidasse) ingeminabat. PhocasPerson (im Register) tyrannidem invadit, a CosroePerson (im Register) rege Persarum bello appetitus, duobus praeliis vincitur, imperium a PersisSachbegriff (im Register) et AvaribusSachbegriff (im Register) misere vastari dolet, pacem cum ChaianoPerson (im Register) firmat. Eadem inter Romanos et LongobardosSachbegriff (im Register) inita. Mox inter eosdem et FrancosSachbegriff (im Register). PannoniaOrt (im Register) imperio adjungitur:Editorische Normalisierung: .Anglo SaxonesSachbegriff (im Register) occupata BritanniaOrt (im Register) nomen dant insulae, sed et Christo, ac vincunt Scotos. PhocasPerson (im Register) imperium male partum pessime administrans furit in MauritiiPerson (im Register) amicos, sed et uxorumPerson (im Register) ejus cum tribus filiabus tandem ex monasterio extrahit et trucidat, Proceres aggreditur, plurimos dat carceri, multos etiam exitio:Editorische Normalisierung: . At Bonifacio III°.Person (im Register) titulum illum oecumenici patriarchae, et mox Bonifacio IV.Person (im Register) pantheon B.Abkürzungsauflösung: beatae virginis et omnium SS.Abkürzungsauflösung: sanctorum memoriae consecrandum. Sed haec de apparente post cometas bonorum malorumque mixtura pluribus alias, volente Deo, dabo. Nec isthaec sat multa dedissem nunc, nisi mihi occasionem epistola illustrissimae D.Abkürzungsauflösung: dominationis vestrae, causam vero genius ejusdem bonarum literarum appetens amansque, sed et res ipsa dedisset. Jam ad alia epistolae vestrae argumenta, quae profecto magni sunt momenti, accedo. Nondum vos in viam concordiae ad promovendas consultationes publicas, non tantum ad imperii vestri, sed et totius orbis emolumentum directas rediisse, qua de re non pauca aliunde nuper accepi, omnes cordati doleant inter vota et spes, necesse est. Ita enim nos humanae conditionis, praecipue autem Christianae professionis jungit vinculum (ut taceam illos ejusdem patriae et religionis vel sanguinis et amicitiae nexus) ut unius corporis, hoc vel illo respectu, membra ducendi simus. Sed heu! quanta in hoc corpore re[53]gnat discordia. Major equidem quam illa a prudentissimo Menenio AgrippaPerson (im Register) plebis Romanae, quae a patribus secessionem fecerat, ferociam ad officii et concordiae gyrum reducente, proposita et similitudine membrorum in corpore discordantium alimentaque necessaria ventri negantium, facunde et efficaciter adumbrata. Neque enim necessaria tantum alii aliis subtrahimus, et commodis votisque alienis (saepe ex vano metu et suspicione, saltem leviore de caussa) malignum pedem opponimus, sed et in mutuam ruimus perniciem, vitam alii aliis eripimus, nullo vel pacis publicae utilitatisque, vel ejusdem religionis habito respectu. Neque vero in quandam fati necessitatem ineluctabilem, quae ad stoicos et chaldaeosSachbegriff (im Register)astrologosqueSachbegriff (im Register), a Christianis releganda est, vel in astrorum vim in haec inferiora influentem, et praecipue novissimi cometaeHimmelserscheinung (im Register) efficaciam horum motuum, quos in Europa videmus, et majores subinde merito metuimus, culpa conjicienda est. Quinpotius haec nobis ipsis agnoscenda, et citra moram poenitentia seria (quae non sera sit oportet si tuta esse velit) ad usque copiosum lachrymarum imbrem, eluenda est. O quam verum, hac praecipue tempestate, est illud poetae!
"Quid non mortalia pectora cogis auri sacra fames?"
Nempe haec ex AfricaOrt (im Register) et IndiaOrt (im Register) sudantibus aurum, ferrum in EuropamOrt (im Register) detulit, illudque, quod merito mireris, mari supernatare, et supra illud tot tristia, copioso sanguine Christiano fuso, et tot hominum millibus peremtis, patrare facit. ["]Editorische Ergänzung (mit hoher Sicherheit)Omnes illi opulentiae exitus" (dum scilicet aurum e visceribus terrae eruitur latens) "ad scelera caedesque et bella tendunt" : sicut olim ingeniosissimus ille naturae index Plinius. lib.Abkürzungsauflösung: libro 2.Editorische Streichungc.Abkürzungsauflösung: capitulo 63.Editorische Streichung mortalibus immortalia illa odio bellaque ex avaritia vel ambitione provenientia exprobrat. Post haec queritur nos non tantum manifesto ingrati animi erga terram, "cui uni rerum naturae partium eximia propter merita", quae ibi eloquentissime recenset, "cognomen indidimus maternae venerationis, indicio, naturam ejus ignorare, sed et sanguine nostro irrigare, insepultis ossibus tegere, quibus tamen velut exprobrato furore, tandem ipsa se obducat et scelera quoque mortalium occultet". Ita nempe benigna illa et munifica parens, ["]Editorische Ergänzung (mit hoher Sicherheit)omnibus cruciatur horis, multoque plus, ut deliciis, quam ut alimentis, famuletur nostris" , sicut ibidem dicit, imo docet PliniusPerson (im Register): ut merito magnus ille magni dolii inhabitator DiogenesPerson (im Register), linguam eruditam rustica vita invisam reddens, bonamque institutionem absurda methodo saepe corrumpens dixerit, ["]Editorische Ergänzung (mit hoher Sicherheit)bella suscipi non pro victu olerum et pomorum, sed pro epularum deliciis". Ubi quis non videt, extreme nos ingratos esse in ipsam naturam, quae Seneca et experientia teste, semper nos, si ad eam, non ad opinionem (quod immensum haec, exiguum illa desideret) vixerimus, divites reddit, et in terram, quae abunde necessaria, non tantum gnavis, et temporis frugumque parcis sui cultoribus, sed et ignavis sui incolis, otii bonorumque suorum prodigis, suppeditat, quaeque licet totis irritata, tandem tamen "a reliqua natura abdicatos, tum maxime ut mater operit", et occisorum cadavera saevitiae auctoramenta, condit: sed ita, ut in eam ex qua formati sunt, tanquam in suum principium redeant. Quod quidem merito et ad genitorem undarum oceanum, tot usibus nobilem, trasferendum est, nunc praecipue, cum indignabundi moerentesque et alienis culpae poenaeque malis ingemiscentes, videmus "opes" vere "irritamenta malorum" , terra marique quaeri, et propter aurum mare caelo misceri, sanguine Christiano tingi, cadaveribus tot millium, licet reluctans et rejiciens impleri, et alias saevum et asperum humana saevitia et avaritia exasperari. Quod tandem, sicut illa terra, velut exprobrato furore hauriet quidem et absorbebit sanguinem totque cadaverum millia, et sic scelera quoque [54]mortalium occultabit, sed et illis ejectis cadaveribus eadem deteget, et in propatulo ponet. Merito hic iterum sistam testem Plinium illum SecundumPerson (im Register), ingenio et industria nulli secundum, qui l.Abkürzungsauflösung: libro[2]Editorische Ergänzung (mit hoher Sicherheit)c.Abkürzungsauflösung: capitulo 68.Editorische Streichung "Hae," inquit, "tot portiones terrae" incognitis scilicet longe minores, ideo superius dixerat, "adde quod ex relicto plus abstulit caelum" ; unde et alibi cap.Abkürzungsauflösung: capitulo scilicet 108.Editorische Streichung "ulteriorem mensuram inhabitabilis plagae multo majorem" esse pronunciat)Editorische Normalisierung: "imo vero, ut plures tradidere, mundi punctus, neque enim aliud est terra in universo: haec est materia gloriae nostrae, haec sedes: hic honores quaerimus (gerimus) hic exercemus imperia, hic opes cupimus, hic tumultuatur humanum genus, hic instauramus bella, etiam civilia, mutuisque caedibus laxiorem facimus terram, et ut publicos gentium furores transeam, haec in qua conterminos pellimus, furtoque vicini caespitem nostro solo affodimus, ut qui latissime rura metatus fuerit, ultraque fines exegerit accolas, quot a terrarum parte gaudeat? vel cum ad mensuram avaritiae suae propagaverit, quam tandem portionem ejus defunctus obtineat?" Quibus quid magis verum piumque et tot avaris vel ambitiosis Christianorum motibus bellicis accomodatum ab impio exspectes? Quae etiam propalam docent, tot funestorum bellorum, quae terra marique geruntur, non esse ex astris et cometis derivandas in terram caussasSachbegriff (im Register), sed in terra quaerendas. Quanquam nec longe diuque quaerendae sunt. Omnium enim sapientum vox consentiens jam olim multum latentes in lucem protraxit, et avaritiae ac ambitioni deputavit. Hae duae tot nequam filiarum (scelera intelligo) matres easdem per orbem disperserunt, iisdemque terras mariaque complerunt. Adspice infaustos illos fetus, Deo adverso genitos fatoque sinistro, videbis ibi oculos Argi, manus ventresque Briarei, Sphyngis ungues, pedes Polypi, Hydrae Lerneae caput, os Sinonis fallax, Ulyssis argutias, Laomedontis perjuria, Polymnestoris perfidiam, Polyphaemi saevitiam et quid non? Verbo mare vitiorum, hisque semper affluentium calamitatum in media continente, et medio mari, ipsisque Alpibus caput inter nubila condentibus perspicies, ubi illa perdita et indomita regnat soboles. Quid autem juvat, etsi haec utramque Indiam et AfricamOrt (im Register) auriferam sub sua jura trahat et sibi prorsus subjuget? Impius ad hoc dixerit, imo dixit Venusinus vates, ut notum est " Laetius regnes avidum domando spiritum, quam si Libyam remotis Gadibus jungas et uterque Paenus serviat uni. "
Quin etiam PhocyllidesPerson (im Register) in capite poematis sui admonitorii ponit:
(
Ne ditescas injuste, sed ex juste partis vive.
Esto contentus praesentibus, e ab alienis abstine.
Et rursus:
(
Aurum semper inescatio est et argentum hominibus.
O aurum malorum dux, vitae corruptela, omnia convellens
Utinam non esses mortalibus malum desiderabile!
[55]Tua enim caussa pugnae, praedae, caedesque sunt,
Infensi parentibus liberique fratresque consanguineis
Tum PythagorasPerson (im Register):
" οὐ πάνυ τοῖς ἀγαθοῖς τούτων πολὺ μοῖρα δίδωσι. "
(Non admodum bonis viris harum (pecuniarum) multum fortuna tribuit)
Pius cum sapientissimo SalomonePerson (im Register) pronunciare non dubitaverit: "Vanitas vanitatum et omnia vanitas" : cum Christo vero, qui longe sapientior SalomonePerson (im Register) fuit: "Nolite thesaurum vobis congerere in terra &c.et cetera " vel: "Quid prodest homini, si mundum universum lucretur, animae vero suae detrimentum capiat?" cum Jacobo ApostoloPerson (im Register) porro: "Unde Bella ex cupiditatibus nascuntur. bella et lites in vobis? Nonne ex concupiscentiis vestris, quae militant in membris vestris?" denique cum PauloPerson (im Register): "Nostra conversatio in caelis est &cet cetera. " ["]Editorische Ergänzung (mit hoher Sicherheit)Est magnus quaestus, pietas cum sufficientia." (animo sua sorte contento) "Nihil enim intulimus in hunc mundum, haud dubium, quod nec auferre quid possumus. Habentes autem alimenta et quibus tegamur, his contenti simus. Nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et laqueum diaboli", et alia plurima ejus generis. Haec tam salutaria, cum homines terreae isti glebae dediti et affixi parum vel nihil curent, fit ut tot bella, confusiones et calamitates ex eorum avaritia et ambitione nascantur. Deus vero, qui ut sanctissimus creator et dominus universi, nec tentare nec tentari in malum potest, extra culpam omnem est. Sed et creatae ab eo res eadem vacant (licet aliquis eam imputare illis posset) ipsae quoque divitiae, quibus, ut acuto cultro, abutimur: nec non astra et orbes caelestes, quorum influente vi et adspectu Deus pro immensa potentia, sapientiaSachbegriff (im Register) et bonitate, nostrae mortali conditioni subvenire voluit, nullum eis in nos dominatum, et ad hoc vel illud cogendi potestatem concedens. Vidimus jam ante illas de TauroHimmelserscheinung (im Register), ArieteHimmelserscheinung (im Register), Hydra aquaticaHimmelserscheinung (im Register), navi aliisque caelestibus signis argutias, affines illis, quas recenset PliniusPerson (im Register) supra memoratus l.Abkürzungsauflösung: libro 2.Editorische Streichungcap.Abkürzungsauflösung: capitulo 25.
"Referre", inquit, "arbitrantur in quas partes sese jaculetur (cometes) aut cujus stellae vires accipiat, quasque similitudines reddat, et quibus in locis emicet, tibiarum specie, musicae arti portendere. Obscaenis autem moribus in verendis partibus signorum. Ingeniis et eruditioni si triquetram figuram quadratamve paribus angulis ad aliquos perennium stellarum situs edat. Venena fundere in capite septentrionalis austrinaeve serpentis." ScaligerPerson (im Register) certe, at quantus vir in omni literarum genere! Cometas nec signa nec caussas esse, ut antehac innui, censet. "Etenim, inquit, existimare a cometa regem interfici, ridiculae dementiae est. Tantominus everti provinciam. Sed ne signa quidem sunt, ut fumus ignis: Verum sicuti aliquis affectus est alterius signum propter cohaerentiam, veluti signum, quod gallina peperit, cantus. Nam gallina utriusque et partus et cantus auctor est. Neutrum vero ab altero pendet necessario. Multi itaque sunt a nobis cometae visi, quos nulla usquam tota in Europa subsecuta est pernicies mortalium. Et multi clarissimi viri suo fato functi sunt: multi eversi principatus, pessumdatae familiae illustres, sine ullo cometarum indicio." Haec etiam ille. Ego tamen quod aliquando dixi, etiamnum puto ad mentem moralis disciplinae et pietatis Christianae, nec invita philosophia, cometas dici posse signa et indicia justitiae divinaeHimmelserscheinung (im Register) praemia et supplicia pro meritis cujusque divisurae ab ipso Deo, naturae auctore, hominibus, quo nuncio vitiis misso virtutem sectentur, in caelo exhibita, nullius caussae efficientes rationem in humanam voluntatem habentia. Quod si illae ex via cometae petitae argutiae, et ex astrorum aspectu facta praesagia certa essent et infallibilis veritatis, tum quae novitii scriptores literarum monumentis prodidere, tum quae recensuit PliniusPerson (im Register), ego cum illo ipso dicerem: "Haec si vera sunt, quantum a Deo tandem videri possunt tales distare dum vivant?" l.Libro 2., c.capitulo 79.
[56]Ita manet Deum et sapientiaeSachbegriff (im Register) et justitiaeSachbegriff (im Register) et omnis boni auctorem, cum homine tanquam cum eo quem ornavit rationeSachbegriff (im Register) egisse agereque, nec eum astrorum potentiae, sed vi rationis et revelationisSachbegriff (im Register), relicto ei liberae voluntatisSachbegriff (im Register) usu, subjecisse. Ideo ille excellentissima et perfectissima rationeSachbegriff (im Register).
"Offensus pravis dat palmam et praemia rectis."
Atque haec erant, quae occasione postremarum illustrissimae D.Abkürzungsauflösung: dominationis vestrae literarum, quae multa paucis dicunt, et responsum cum cura aliqua datum requirunt, tum et instituti de cometa argumenti, dicenda mihi hic esse duxi, qui vestrum genium, libertatis et virtutis amantem novi.
Illustrissimae D.Abkürzungsauflösung: dominationis vestrae
omnibus studiis et officiis addictissimus.
Stanislaus Lubienietzki.